Паэтка Галіна Самойла стварыла летапіс вёскі Бандары

 

Галіна Самойла нарадзілася ў настаўніцкай сям'і ў вёсцы Бандары Скідзельскага сельсавета. Маці выкладала рускую мову, а тата – беларускую. Абодва – сваякі паэта Міхася Васілька: Сямён Восіпавіч – траюрадны брат, Фаіна Ігнатаўна – стрыечная сястра. Цяпер імем знакамітага родзіча названа вуліца ў Гродна. Калісьці яно фігуравала ў польскіх турэмных спісах рэвалюцыянераў, а пасля мабілізацыі ў войска і ўцёку з нямецкага палону Міхась займаўся падпольнай барацьбой (у антыфашысцкім друку пісаў пад псеўданімам Язэп Гром). Яго лірычны талент найярчэйшы, але не адзіны прыклад сярод родзічаў розных галін. Шмат хто ў дзяцінстве або маладосці пісаў невялічкія творы, але гэта не ператварылася ў прафесію ці хобі.

 

– Маю маму яшчэ падлеткам да творчасці падштурхнула вайна. Спачатку арыштавалі аднаго брата-партызана, яго мучылі ў засценку ў Азёрах і канчаткова замардавалі на допытах у гродзенскім гестапа. Пасля схапілі і вывезлі ў канцлагер Маўтхаўзен другога. Ён пасля вызвалення, ужо аслабелы, памёр у бальніцы, – рассказала Галіна Самойла. – Што тычыцца майго бацькі, то ён разам з мамай вёў у школе літгурток і ствараў сценгазету. Калі было патрэбна, пісаў побытавыя і жартоўныя вершыкі.

 

Маленькая Галіна сама пачала рыфмаваць у 6 гадоў, але саромілася камусьці гаварыць. Мама запісвала чатырохрадкоўі, а тата перакладаў іх на мову. Такім чынам яны праяўлялі свой бацькоўскі клопат і веру ў будучы поспех дачкі. Дом быў поўнай чашай, таму не дзіўна, што аб дзяцінстве засталіся самыя цёплыя ўспаміны.

 

 

Маленькая Галя разам з братам і бацькамі жыла ў «маёнтку», які збудаваў дзед па мужчынскай лініі. Самога Восіпа Сямёнавіча дзяўчынка не памятала: ён памёр у год яе нараджэння, пакінуўшы нашчадкам у спадчыну старыя кнігі і падшыўкі газет, якія ў 30-я выпісваў з Вільні (цяпер гэта скарбы хатняй бібліятэкі). Затое з бабуляй Надзеяй давялося правесці дзевяць шчаслівых гадоў. Яна жыла ў паўцокальным паверсе, таму шпаркая ўнучка кожны дзень бегала па прыступках наверх і наніз і бавіла час, пакуль бацькі былі на працы.

 

– Такой планіроўкі ні ў кога навокал няма! Брат дзеда пабудаваўся побач, але ў яго звычайная хата на фундаменце, – кажа Галіна Самойла. – Восіп Сямёнавіч жа пазнаёміўся з сібірскімі тэхналогіямі падчас Першай сусветнай вайны, калі быў бежанцам у Арэнбургскай губерніі. Таму ён сам лёгка спраектаваў гаспадарчыя памяшканні і лазню на ніжнім узроўні. Папарыцца сваякі прыходзілі рэгулярна.

 

На мясцовы каларыт паўплывала і тое, што тут дзейнічаў калгас, у яго ўваходзілі яшчэ тры вёскі – Стральцы, Ляшчыцы і Лазы. Кожны год улетку для аграрыяў ладзілі фестываль каля ракі Котра, праз якую хоць і быў пастаянны мост, ставілі яшчэ драўляны.

 

 Дзеці бегалі па ім на канцэрт і за прысмакамі ў часовыя ларкі. Галіна і цяпер адчувае непаўторны смак цукерак, марозіва, гарбаты і напояў. Як віншавалі калгаснікаў, не памятае. Але на мерапрыемстве заўсёды быў аншлаг і вясёлыя танцы, людзі шмат размаўлялі і жартавалі.

 

Адна падзея значна пашырыла кола зносін Галіны. Аднойчы бацькі даслалі вершы 13-гадовай дачкі ў часопіс «Бярозка», іх надрукавалі! Потым пакарыліся старонкі газет «Піянер Беларусі», «Гродзенская праўда», раёнкі «Сельская новь». Прыходзілі шматлікія лісты ад падлеткаў, якія адчулі родную душу, хацелі сябраваць. Больш увагі даставалася і ў школе. Сем класаў дзяўчынка адвучылася на месцы, а заканчвала васьмігодку ў Стральцах. Там установа адукацыі адчынілася ў 1974 годзе: калгас узбуйнілі, большая частка будынка канторы стала непатрэбнай (толькі на першым паверсе засталіся клуб і бібліятэка). Захавалася шмат цёплых школьных фотаздымкаў, бо вяскоўцы іх заўсёды берагуць.

 

Каб удасканаліць валоданне словам, выпускніца Галіна Самойла пайшла на філфак Гродзенскага педынстытута імя Янкі Купалы. Атрымаўшы дыплом, пачала працаваць з дзецьмі. Педагагічная дзейнасць у некалькіх школах і дзіцячым садку паўплывала на тое, што ў творчасці з часам, апроч лірічных роздумаў, сталі з’яўляцца творы для маленькіх. Няхай наша зямлячка не самая знакамітая паэтка сучаснай Беларусі, але атрымала поспех у рэспубліканскай газеце «ЛіМ» і часопісе «Полымя», што ў асяроддзі літаратараў лічыцца адзнакай якасці. У свае 40 гадоў адчула жаданне падвесці прамежкавы вынік творчага жыцця.

 

– Планавалі выдаць кнігу сумесна з маці: Фаіна Ігнатаўна актыўна друкавалася ў прэсе (захаваўся вялікі стос папяровых аркушаў). І тут абедзве дазналіся, што мой утойлівы брат Валянцін таксама піша вершы, – расказала Галіна. – Так у 2001-м выйшаў сямейны зборнік «Сола трох галасоў» з прысвячэннем любімаму мужу і бацьку. Невялічкі тыраж надрукавалі за ўласны кошт і ўрачыста раздарылі на малой радзіме.

 

Пасля выйшлі аўтарскія зборнікі «Между светом и тьмой», «Зоркі над маўклівай адзінотай», «Чароўны ліхтарык». Апошні зборнік вершаў «Паляцелі птушкі ў вырай» надрукавалі ў 2019 годзе. З выданнем дапамаглі былыя калегі з СШ №6 г. Гродна, аздобілі кнігу малюнкі вучняў. Фішкай стала выкарыстанне ў кожным вершы безэквівалентнай лексікі. Напрыклад, «знічка», «шуфляда», «каханне» не перакладаюцца па-русску адным словам. Цікавыя вершы паэтэсы дапамогуць дашкольнікам больш дасканала вывучыць родную мову.

 

– Гэта было аднойчы, калі я мэтанакіравана пісала творы, – прызналася Галіна Самойла. – Звычайна лепшыя радкі прыходзяць у начной цішы. Але часта натхненне можа прыйсці ў дарозе ці на прыродзе.

 

Дзедава хата ў Бандарах някепска захавалася ў свае амаль 100 гадоў. Сюды Галіна часта прыязджае з Гродна, можна казаць, жыве тут амаль увесь цёплы сезон. Штосьці патрабуе рамонту, але абодва сыны, як кажуць, з рукамі: сталяр і будаўнік. На ніжнім паверсе ўжо перарабілі рускую печ у пліту. А маці вынайшла яшчэ адзін спосаб захаваць спадчыну.

 

– Я ўзялася за сур’ёзную прозу. Размаўляла з кожнай сям’ёй, запісвала ўспаміны. Наведвала гродзенскі архіў на Гаспадарчай. Ацыфравала больш за 1000 фотаздымкаў, – успамінае Галіна. – За 5 гадоў стварыла летапіс малой радзімы і ваколіц, спаленых немцамі: Дземшы (Полымя), Сіняга Каменя і Шкленска.

 

Кніга «Вёска Бандары» выйшла мінулай восенню. Выданне важыць амаль 2,5 кг! Яшчэ да друку было больш за 50 заказаў ад землякоў і іх нашчадкаў, добра разышоўся і астатні тыраж. За грунтоўную і шчырую працу і цяпер дзякуюць. Адначасова са зборам матэрыялаў для кнігі ўдалося вывучыць свой радавод. Засталося мала метрык з цэркваў, да прыходаў якіх адносіліся Бандары, бо і Азёрская, і Галавачская перажылі пажары. Трохі аб продках мамы знайшлося ў Астрынскай царкве. Увогуле першыя архіўныя дакументы, якія тычацца Бандароў, датуюцца 1870 годам. 

 

– Да адмены прыгоннага права жыхары належылі памешчыку Валіцкаму, які жыў у Азёрах. У фондах па яго сядзібе засталіся рэвізскія казкі за 1811, 1816, 1834 і 1858 гады, паперы кшталту вынікаў перапісу насельніцтва. Іх у сваёй кнізе таксама надрукавала, – падзялілася Галіна. – Дзякуючы таму, што ў Бандарах жыло только па 2-3 сям’і Самойлаў, знайшла ўсіх продкаў, ёсць што пакінуць сынам у спадчыну. А вось людзям з прозвішчам Сыты гэта цяжка зрабіць. Іх каля 15 дамоў. Род таленавіты. Магчыма, Сытыя і заснавалі вёску, пераехаўшы з Чарнігаўшчыны. Бо ў Беларусі шмат людзей з такім прозвішчам жыло толькі на Скідзельшчыне.

 

Цяпер жанчына ад вершаў адыйшла. Па характары яна меланхолік, але больш хоча звярнуцца да філасофскіх роздумаў, без эмацыйных усплескаў раскрыць у беларусах нешта таемнае і моцнае, тое, што нас аб’ядноўвае і надае сілы.

Фото автора.